تأثیر شوخی بر عقل انسان

وَ قَالَ (علیه السلام): مَا مَزَحَ امْرُؤٌ مَزْحَةً، إِلَّا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّةً.
امام(علیه السلام) فرمود: هیچ کس شوخى (نامناسبى) نکرد مگر این که مقدارى از عقل خود را فرو ریخت.

نقش عقل و حلم در اصلاح انسان

وَ قَالَ (علیه السلام): الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ، وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ؛ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِکَ بِحِلْمِکَ، وَ قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِکَ.
امام(علیه السلام) فرمود: حلم پرده اى است ساتر و عقل شمشیرى است برنده; بنابراین، عیوب اخلاقى خود را با حلمت بپوشان و با هوى و هوس هاى سرکشت با شمشیر عقل مبارزه کن.

نقش عقل در دوری از گمراهی

وَ قَالَ (علیه السلام): کَفَاکَ مِنْ عَقْلِکَ، مَا أَوْضَحَ لَکَ سُبُلَ غَیِّکَ مِنْ رُشْدِکَ.
امام(علیه السلام) فرمود: این مقدار از عقل تو براى تو کافى است که راه هاى گمراهى را از راه سعادت براى تو واضح و روشن سازد.

عقل ، عامل نجات انسان

وَ قَالَ (علیه السلام): مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلًا، إِلَّا اسْتَنْقَذَهُ بِهِ یَوْماً مَا.
امام(علیه السلام) فرمود: خداوند هیچ نوع عقلى را در وجود کسى به ودیعت ننهاده جز این که روزى بهوسیله آن وى را نجات خواهد داد.

آثار فقر

وَ قَالَ (علیه السلام) لِابْنِهِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ: یَا بُنَیَّ، إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ؛ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّینِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِیَةٌ لِلْمَقْتِ.
امام علیه السلام به فرزندش محمد بن حنفیه فرمود: فرزندم از فقر بر تو مى ترسم پس از آن به خدا پناه ببر، چراکه فقر، هم دین انسان را ناقص مى کند و هم عقل را مشوش مى سازد و هم مردم را به او و او را به مردم بدبین مى کند.

فرستاده تو بیانگر عقل توست

وَ قَالَ (علیه السلام): رَسُولُکَ تَرْجُمَانُ عَقْلِکَ، وَ کِتَابُکَ أَبْلَغُ مَا یَنْطِقُ عَنْکَ‏.
امام علیه السلام فرمود: فرستاده تو نشانه عقل تو و نامه ات گویاترین سخنگوى توست.

برتری عقل بر امور حسی

وَ قَالَ (علیه السلام): لَیْسَتِ الرَّوِیَّةُ کَالْمُعَایَنَةِ مَعَ الْإِبْصَارِ، فَقَدْ تَکْذِبُ الْعُیُونُ أَهْلَهَا، وَ لَا یَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ‏.
امام علیه السلام فرمود: تفکر و اندیشه همچون دیدن با چشم نیست، چراکه گاه چشم، به صاحبش دروغ مى گوید؛ ولى عقل (سلیم) به کسى که از او راهنمایى بخواهد غشّ و خیانت نمى کند.

طمع، آفت عقلها

وَ قَالَ (علیه السلام): أَکْثَرُ مَصَارِعِ الْعُقُولِ، تَحْتَ بُرُوقِ الْمَطَامِعِ.
امام(علیه السلام) فرمود: بیشترین قربانگاه عقل ها در پرتو طمع هاست.

خودپسندی، دشمن عقل انسان

وَ قَالَ (علیه السلام): عُجْبُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ، أَحَدُ حُسَّادِ عَقْلِهِ.
امام(علیه السلام) فرمود: خودپسندىِ انسان یکى از حسودان عقل اوست.

ارزش مشورت و نکوهش خودرأیی

وَ قَالَ (علیه السلام): مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ، وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا.
امام(علیه السلام) فرمود: کسى که (ترک مشورت کند و) استبداد به رأى داشته باشد هلاک مى شود و آن کس که با مردان بزرگ مشورت کند در عقل و خرد آنها شریک مى شود.

ارزش دوستی با مردم

وَ قَالَ (علیه السلام): التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ.
امام(علیه السلام) فرمود: اظهار محبت و دوستى با مردم نیمى از عقل است.

کم گویی، نشانه عقل

وَ قَالَ (علیه السلام): إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ، نَقَصَ الْکَلَامُ.
امام(علیه السلام) فرمود: هنگامى که عقل کامل گردد سخن کم مى شود.